دریچه منهول
درب منهول یا دریچه منهول، پوششی است که بر روی دهانه منهول‌ها (دسترسی به شبکه‌های زیرزمینی) قرار می‌گیرد و وظیفه آن جلوگیری از ورود افراد، اشیاء، آب و سایر عوامل خارجی به داخل چاه یا کانال است. این درب‌ها در کنار تأمین ایمنی، به منظور تسهیل دسترسی اپراتورها یا نیروهای تعمیر و نگهداری به سیستم‌های فاضلاب، برق، مخابرات، آب‌رسانی، گاز، و سایر تأسیسات زیرزمینی طراحی می‌شوند .
کاربردهای درب منهول
درب‌های منهول در صنایع و مکان‌های مختلفی کاربرد دارند، از جمله:
شبکه فاضلاب شهری
تأسیسات آب و فاضلاب صنعتی
شبکه‌های توزیع برق و مخابرات
شبکه‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی
تأسیسات گاز و نفت
مناطق مسکونی، تجاری، و صنعتی
انواع درب منهول بر اساس جنس
-درب منهول چدنی
ویژگی‌ها: مقاومت فشاری و ضربه‌ای بالا، دوام زیاد
معایب: وزن بالا، احتمال سرقت به دلیل ارزش چدن
کاربرد: مناسب برای مناطق پرتردد و بار ترافیکی سنگین
-درب منهول کامپوزیتی
ویژگی‌ها: سبک، ضد سرقت، مقاوم در برابر خوردگی
معایب: قیمت بالاتر نسبت به درب‌های پلاستیکی
کاربرد: استفاده در مناطق مسکونی، صنعتی و محیط‌های دارای رطوبت بالا
-درب منهول بتنی
ویژگی‌ها: قیمت مناسب، مقاومت خوب در برابر فشار
معایب: وزن بالا، شکنندگی در مقابل ضربه
کاربرد: مناطق کم‌تردد یا به‌عنوان درپوش‌های موقت
-درب منهول پلاستیکی (پلی‌اتیلنی)
ویژگی‌ها: وزن کم، مقاوم در برابر زنگ‌زدگی
معایب: تحمل بار محدود
کاربرد: مناطق کم‌تردد یا پارک‌ها
-درب منهول داکتیل (چدن نشکن)
ویژگی‌ها: ترکیب مقاومت چدن با انعطاف‌پذیری بالاتر
کاربرد: جاده‌ها، خیابان‌ها و معابر پرتردد
انواع درب منهول بر اساس نوع بازشو
درب ساده: بدون قفل و لولا، بیشتر برای مصارف خانگی و کم‌اهمیت
درب لولادار: قابلیت باز و بسته شدن آسان، مناسب برای استفاده مکرر
درب قفل‌دار: دارای سیستم قفل برای جلوگیری از ورود غیرمجاز
اجزای تشکیل‌دهنده درب منهول
درب (Cover) :قسمت بالایی و متحرک
قاب (Frame) :پایه نصب‌شده در بتن یا خاک که درب روی آن قرار می‌گیرد
لولا (در صورت نیاز)
سیستم قفل (در صورت نیاز)
مزایای استفاده از درب منهول استاندارد
ایمنی بالا: جلوگیری از سقوط اشخاص یا اشیاء
دسترسی آسان: برای بازرسی و نگهداری شبکه‌ها
مقاومت در برابر خوردگی و شرایط محیطی
ضد سرقت بودن (در مدل‌های کامپوزیتی و قفل‌دار)
تحمل بار متناسب با محل نصب
نحوه نصب درب منهول
نصب صحیح درب منهول، نقش کلیدی در عملکرد و ایمنی آن دارد. مراحل کلی نصب عبارتند از:
آماده‌سازی محل نصب: تمیز کردن و تسطیح دهانه منهول
نصب قاب: قرارگیری قاب در سطح نهایی و تثبیت با ملات یا بتن
تنظیم تراز: اطمینان از تراز بودن سطح قاب با زمین
قراردادن درب: قراردادن پوشش در جای خود و آزمایش عملکرد باز و بسته شدن
نکات ایمنی و فنی هنگام استفاده
کنترل تراز بودن قاب و درب برای جلوگیری از سر و صدا و لغزش
بررسی منظم برای آسیب یا شکستگی
تست مقاومت در محل‌های پرتردد
استفاده از درب با کلاس مناسب نسبت به بار ترافیکی
استانداردهای مرتبط با درب منهول
EN 124 استاندارد اروپایی در مورد تحمل بار و مواد اولیه
•ASTM A48 / A536 استانداردهای متالورژی چدن
مدیریت کیفیت در فرآیند تولید
استاندارد ملی ایران (ISIRI) برای تطابق با شرایط اقلیمی کشور
نگهداری و تعمیرات درب منهول
نگهداری منظم و صحیح از درب منهول باعث افزایش عمر مفید، عملکرد ایمن، و جلوگیری از هزینه‌های سنگین تعویض یا تعمیرات اساسی می‌شود. نگهداری شامل فعالیت‌های بازبینی، تمیزکاری، روانکاری و تعمیرات جزئی است که باید به‌صورت دوره‌ای انجام شود.
1. بازرسی دوره‌ای قاب و درب برای ترک‌خوردگی یا شکستگی
اهمیت: ترک‌های ریز در چدن یا کامپوزیت ممکن است به مرور گسترش پیدا کرده و منجر به شکست کامل درب یا قاب شوند. این امر می‌تواند خطرات جدی برای عابران و خودروها به‌همراه داشته باشد.
روش بازرسی:
استفاده از بازرسی چشمی (Visual Inspection)
در موارد حساس‌تر، استفاده از روش‌های تست غیر مخرب مانند التراسونیک (UT) یا ذرات مغناطیسی (MT) برای چدن
زمان‌بندی: هر 6 ماه یک‌بار یا پس از وقوع حادثه (مثلاً عبور بار سنگین یا زمین‌لرزه)
2. نظافت اطراف دهانه و حذف زباله‌ها
اهمیت: تجمع خاک، شن، برگ یا زباله در اطراف یا داخل لبه درب می‌تواند باعث گیرکردن درب، ایجاد نشتی یا اختلال در عملکرد واشر آب‌بندی شود.
روش کار:
استفاده از برس سیمی یا ابزار مخصوص تمیزکاری
شستشو با آب تحت فشار (در صورت امکان)
تخلیه هرگونه آلودگی از محل نشیمن درب روی قاب
تکرار: حداقل هر 3 ماه یک‌بار، یا پس از بارندگی شدید و طوفان
3. روغن‌کاری لولاها در مدل‌های بازشو
اهمیت: لولاهای خشک و بدون روانکاری منجر به سختی در باز و بسته شدن درب، صداهای مزاحم و نهایتاً شکستن لولا یا تغییر شکل آن می‌شود.
نکات فنی:
استفاده از روغن‌های ضد زنگ یا گریس پایه لیتیم مخصوص فضای باز
اطمینان از تمیز بودن محل قبل از روغن‌کاری
چرخاندن آرام لولا برای پخش یکنواخت روان‌کننده
توصیه ایمنی: استفاده از دستکش ایمنی هنگام روغن‌کاری برای جلوگیری از تماس پوست با مواد شیمیایی
تکرار: هر 4 تا 6 ماه یک‌بار بسته به شرایط محیطی
تعویض واشر آب‌بندی در صورت نیاز
اهمیت: واشر آب‌بندی (در مدل‌های ضدآب) مانع ورود آب باران، فاضلاب، یا آلودگی به داخل منهول می‌شود. فرسودگی واشر باعث نشت، بوی بد و حتی نفوذ آلودگی به بیرون می‌شود.
علائم خرابی واشر:
سفت شدن بیش‌ازحد درب
نشت آب به داخل منهول
بوی نامطبوع در اطراف دهانه
پوسیدگی یا تغییر رنگ واشر
جنس واشر: معمولاً از EPDM، نئوپرن یا لاستیک سیلیکونی مقاوم در برابر مواد شیمیایی ساخته می‌شود.
مراحل تعویض:
برداشتن درب منهول و بررسی کامل لبه‌ها
جداسازی واشر فرسوده
تمیز کردن محل نصب با الکل صنعتی یا آب‌صابون
نصب واشر جدید با چسب مخصوص (در صورت نیاز)
دوره بررسی: سالانه یا هنگام مشاهده نشتی
نکات تکمیلی برای نگهداری بهتر
استفاده از چسب یا اسپری آب‌گریز (Water Repellent) در مناطق مرطوب یا پربارش
بررسی تراز بودن درب با سطح خیابان برای جلوگیری از شکسته شدن در اثر فشار نقطه‌ای
رنگ‌آمیزی دوره‌ای درب‌های فلزی با رنگ‌های ضد زنگ برای افزایش مقاومت در برابر خوردگی
نصب نوار هشدار (Warning Tape) در نزدیکی دریچه برای کاهش خطر برخورد وسایل نقلیه یا سقوط افراد هنگام انجام تعمیرات
نتیجه‌گیری
درب منهول، از اجزای حیاتی زیرساخت‌های شهری و صنعتی محسوب می‌شود. انتخاب صحیح نوع و کلاس آن، بسته به شرایط محیطی و میزان تردد، تأثیر مستقیمی بر عملکرد و ایمنی سیستم‌های زیرزمینی دارد. با توجه به پیشرفت‌های صورت‌گرفته در تولید درب‌های کامپوزیتی و داکتیل، امروزه می‌توان گزینه‌هایی ایمن، سبک و بادوام را جایگزین درب‌های قدیمی کرد. در عین حال، رعایت اصول نصب و نگهداری نیز برای جلوگیری از بروز حادثه یا خرابی ضروری است.
